Disa raporte ekonomike dhe tregtare të Perandorisë Osmane me vendet e Ballkanit dhe Evropës Autor: Arbër Berisha E hëne 21 Shkurt 2011 10:48 AM Perandoria Osmane në kulminacionin e fuqisë së saj kishte filluar zgjerime të mëdha në shumë vise dhe vende të populluara nga besime dhe ide të ndryshme politike, ekonomike, psikologjike, shoqërore etj. Deri më 1569 shtetet italiane, në vend të parë Venediku, kishin në dorë tregtinë osmane me botën e krishterë perëndimore, dhe sa kohë që Venediku ishte fuqia kryesore në Mesdhe, as shtetet e tjera të krishtere e as osmanlinjtë nuk mund t’a ndryshonin këtë gjendje. Venediku si fuqi tregtare shpesh herë abuzonte me mallërat përmes detit duke iu dhënë pas lukseve dhe duke menduar vetëm për të mirën e dukëve ku pasuritë e tyre arrinin në shuma marramendëse. Krahasuar me Perandorinë Osmane e cila të gjitha shërbimet tregtare i kishte vënë në të mirën e popujve dhe etnive të cilat jetonin në kuadrin e kësaj perandorie, që kishte bërë shumë vepra madhështore dhe po bënte në tërë Ballkanin. Konstantin Jireçeku shkruante për komunikacionin osman se qysh nga rënia e perandorisë romake, asnjë shtet në Evropë nuk i kishte kushtuar aq shumë kujdes sistemit të rrugëve. Osmanlinjtë gjithmonë e mirëmbanin rrugën romake midis Stambollit dhe Beligradit, duke e përmirësuar dhe meremetuar në pjesët e shkatërruara deri në Beligrad, me gurë të latuar ashpër. Ata ndërtuan edhe rrugë plotësisht të reja përgjatë kësaj trake. Pra meqë Venediku dominonte në tregtinë e levantit dhe kishte perandori koloniale atje, marrëdhëniet e tij me osmanët ishin tepër të ndërlikuara. Zgjerimi i Perandorisë Osmane kundër Bizantit do të thoshte se Venediku humbiste një trevë tregtare të cilën e kishte shrytëzuar deri në atë kohë sipas dëshirës, pa detyrime ose kontroll. Venediku dhe Gjenova kishin marrë privilegje tregtare nga qeveritë lokale në pikat më të rëndësishme në Levant, trevën që shtrihej nga Azovi deri në Aleksandri.43 Ato në atë periudhë i rrethuan me mure vendbanimet e tyre, duke i shndërruar në baza të fortifikuara nën administrimin e tyre vetanak. Osmanlinjtë të cilat me perandorinë e tyre e cila iu jepte të drejta popujve të cilët gjendeshin nën çatinë e saj të sigurtë dhe nën mbrojtjen e tyre pa dallim feje, race, ngjyre, ideje apo krahine, kishin vendosur për t’a vënë këtë trevë nën sundimin e tyre, dëshironin t’a vendosnin kontrollin mbi këto vende. Kur Perandoria Osmane filloi zgjerimin e saj gjatë shekujve XIV-të dhe XV-të, Venediku për t’a forcuar pozitën e vet kundër osmanëve si fuqi e re e kohës, zbatoi poashtu një politikë dinake dhe agresive shtypëse. Ai bëri përpjekje për të marrë nën vehte çdo regjion bregdetar që kërcënohej nga osmanlinjtë, duke e quajtur kudo “ Mare – nostra “ ( Deti i jonë ). Në shekujt XIV-të dhe XV-të, me agresivitet dhe dhunë pirateske i vendosën nën kontroll pikat më të rëndësishme strategjike në Arbëri ( Shqipëri ), More, e në detin Jon dhe i pushtuan ujdhesat e Egjeut, kurse më 1489 edhe Qipron. 44 Osmanlinjtë bashkëpunonin edhe me Gjenovën të cilët i dhanë territore ekstra që në vitin 1452 duke i dhënë monopolin e prodhimit të shapit në Manisa, burim ky kryesor për indrustrinë tekstile evropiane. Kolonitë gjenoveze në Anadollin perëndimor- Foça dhe ujëdhesa Kios, u bënë porte të hyrjes së mallërave dhe tregtisë së Anadollit. Poashtu në kohën e Mehmetit të II-të kishte edhe një bashkëpunim me florentinasit, ku Bursa u bë qendër tregtare për shitjen e shtofit florentinas në Anadoll dhe Iran, kurse tregtarët florentinas blenin mëndafsh persian si këmbim. Me ardhjen e turqve në qytetet xehëtare-tregtare e zejtare të Kosovës, më 1455, nëpër këto qendra qytetare ndërprehet dhe dobësohet për një kohë të shkurtër, prodhimtaria. Ndërkaq, ajo përtërihet brenda pak dekadash. Ky ndryshim i strukturës së qyteteve nuk e ndryshon strukturën etnike të mëparme të tyre, sepse turqit nuk i kolonizojnë ata, nuk sjellin numër të madh turqish saqë ekonomia të koncentrohej në duart e tyre. Sjellin vetëm një numër të vogël funksionarësh turq, kështu që ekonomia ende mbetet kryesisht në duart e atyre që ishin edhe para invadimit turk. Mbetet pra në duart e xehetarëve vendas ( duke përfshirë këtu edhe një numër të paktë xehetarë sasë [gjermanë] ), tregtarë dhe zejtarë vendasë, ndonëse turqit prunë edhe disa zeje të reja, të cilat shumë shpejt i përvetësuan zejtarët vendas. 45 Kjo dukuri ndodhte si arsye dhe shkak që osmanët nuk transferuan në territorin e Kosovës kolonizues aziatikë siç transferuan, fjala vjen në disa treva të Maqedonisë, p.sh. urukët. Këto gjëra dëshmohen edhe tek problemi i spahinjëve dhe feudalëve të ndryshëm shqiptar të cilët posedonin prona dhe privilegje të larta në kuadër të Perandorisë Osmane, qofshin muslimanë apo të krishterë, këta të fundit normalisht paguanin xhizjen-taksën por gëzonin të drejta të njejta me ato të kalorësve islamë. 46 ------------------------------------------- 43 Halil Inalxhik, “ Perandoria Osmane periudha klasike 1300-1600 ”….. fq. 177. 44 Halil Inalxhik, “ Perandoria Osmane periudha klasike 1300-1600 ”….. fq. 178. 45 Prof. Dr. Ord. Muhamet Tërnava, “ Qytetet e Kosovës gjatë gjysmës së dytë të shekullit XVI-të “, Botim privat, Prishtinë 2007, fq. 343. 46 Po aty, fq. 34.